ପ୍ରତ୍ୟେକ ସରକାର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ଗତିକୁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ କରିବା ଲାଗି ଚାହାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ, ଏଣେ ବିକାଶର ବେଗ ଯେତିକି ବୃଦ୍ଧି ପାଏ. ତା’ ସହିତ ତାଳ ଦେଇ ବିସ୍ଥାପନ ଓ ପୁନର୍ବାସନର ସମସ୍ୟା ସେତିକି ଉତ୍କଟ ହୋଇଥାଏ । ଏଭଳି ବିକାଶ-ପ୍ରେରିତ ବିସ୍ଥାପନ ଯୋଗୁଁ ସର୍ବାଧିକ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ଆଦିବାସୀ, ଦଳିତ ଓ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଗରିବ ଲୋକେ; ଏବଂ ଏହି କ୍ଷତି କେବଳ ଆର୍ଥିକ ସ୍ତରରେ ସୀମିତ ନ ରହି ଏହା ସେମାନଙ୍କ ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସଂପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତ ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ସୃଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚ ଜିଡିପି ହାର, ପଞ୍ଚମ ବୃହତ୍ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଭଳି ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ବଖାଣ ଭିତରେ କେଉଁଠି ହଜିଯାଏ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର ଗାଥାମାନ । ବିକାଶର ଜୟଯାତ୍ରାରେ ସତେ ଯେମିତି ବଳି ପଡ଼ିଯାଆନ୍ତି ସେହି ନିରୀହ ଆଦିବାସୀ, ଦଳିତ ଓ ଗରିବ ଲୋକମାନେ । ସୁତରାଂ, ଏହି ଗୁରୁତର ସମସ୍ୟାକୁ ଅଣଦେଖା ନ କରି ସେହି ‘ବିକାଶ-ପ୍ରେରିତ ବିସ୍ଥାପନ’ର ସହିଦମାନଙ୍କ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାକୁ ଲାଘବ କରିବା ଲାଗି ଉଚିତ ବିମର୍ଶର ଯେ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି, ଏଥିରେ ଦ୍ୱିରୁକ୍ତି ନାହିଁ ।
ବିସ୍ଥାପନର କଥା ପଡ଼ିଲେ ତାହା ‘ପବ୍ଲିକ ଗୁଡ୍’ ବା ‘ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ହିତ’ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କରାଯାଉଛି ବୋଲି ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥାଏ; ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ ଯେ ଏଭଳି ବିକାଶ ଲାଗି ସର୍ବସ୍ୱ ହରାଇବା ବା ତ୍ୟାଗ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ କ’ଣ କେବଳ ଆଦିବାସୀ, ଦଳିତ ଓ ଗରିବ ଲୋକେ ନେଇଛନ୍ତି ? ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ‘ପବ୍ଲିକ୍ ଗୁଡ୍’ କାମ ଲାଗି ସମାଜରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଓ ପ୍ରତିପତ୍ତିଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ବିସ୍ଥାପନ ନିଆଁର ଆଞ୍ଚ କଦବା କ୍ୱଚିତ ଲାଗିଥାଏ । ସେଭଳି ଲୋକ ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ଆଶଙ୍କା ଥିଲେ ପ୍ରକଳ୍ପ ସିନା ବାତିଲ ହୋଇଯାଏ, ହେଲେ ସେମାନେ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇନଥାନ୍ତି । ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ତଳେ ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ବମ୍ୱେରେ ଟ୍ରାଫିକ ସମସ୍ୟାକୁ ଲାଘବ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ‘ପେଡାର ରୋଡ ଫ୍ଲାଏ ଓଭର’ ପ୍ରକଳ୍ପଟି ଲତା ମଙ୍ଗେସକର, ଆଶା ଭୋଁସଲେ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ କେତେକ ପ୍ରତିପତ୍ତିଶାଳୀ ଲୋକଙ୍କ ବିରୋଧ ଯୋଗୁଁ ବାତିଲ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏଥିରୁ କି ସଂକେତ ମିଳେ ? ପ୍ରକାଶ ଥାଉ କି ଆଦିବାସୀ, ଦଳିତ ଓ ଗରିବ ଲୋକେ ହିଁ ବିସ୍ଥାପନ ପରେ ସର୍ବାଧିକ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେଉଥିବାରୁ ଆହୁରି ଗରିବ ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଭଳି ମାନବ ବିକାଶ ସୂଚକର ପ୍ରତିଟି ପରିମାପକରେ ସେମାନେ ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଆନ୍ତି । ଏହା ଛଡ଼ା, ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ବିସ୍ଥାପିତମାନେ ଭୂମିହୀନତା, ବେକାରି, ବାସହୀନତାର ଶିକାର ହୁଅନ୍ତି । ଉପେକ୍ଷିତ ହେବା, ଖାଦ୍ୟ ଅସୁରକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ଥ୍ୟଜନିତ ସମସ୍ୟା ଓ ମୃତ୍ୟୁ ହାର ବୃଦ୍ଧି, ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂକଟ ଦ୍ୱାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ ଉଚିତ ପୁନର୍ବାସ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯିବା ଯେତିକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି ପୁଞ୍ଜିପତିମାନଙ୍କୁ ସୁହାଇଲା ଭଳି ବିକାଶକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ନ ଦେବା ଓ ତଜ୍ଜନିତ ଅବିଚାରିତ ବିସ୍ଥାପନକୁ ରୋକିବା ।
ସ୍ୱାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଦେଶରେ ବିସ୍ଥାପନ ଓ ପୁନର୍ବାସ ସମସ୍ୟା ସେତେ ଗୁରୁତର ନଥିଲା, କାରଣ ସେତେବେଳେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ ଥିବା ସହ ପୁନର୍ବାସ ପାଇଁ ଜମିର ଉପଲବ୍ଧତା ଅଧିକ ଥିଲା । ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକଳ୍ପର ରୂପାୟନ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲା, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ବିକାଶ-ପ୍ରେରିତ ବିସ୍ଥାପନ ଅଧିକ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । କିନ୍ତୁ ବିଡ଼ମ୍ୱନା ହେଲା, ବିସ୍ଥାପିତମାନଙ୍କ ସମୁଚିତ ପୁନର୍ବାସକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା କ୍ରମେ ପ୍ରାଥମିକତା ହରାଇବାକୁ ଲାଗିଲା । ସାରା ଦେଶରେ ଆଜିଯାଏଁ କେଉଁ ପ୍ରକଳ୍ପରେ କେତେ ଲୋକ ବିସ୍ଥାପିତ ବା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଛନ୍ତି ଓ ସେମାନଙ୍କର ପୁନର୍ବାସ ପାଇଁ କ’ଣ କରାଯାଇଛି, ସେ ନେଇ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ତଥ୍ୟ କେଉଁଠି ଉପଲବ୍ଧ ନାହିଁ । ତେବେ ଗବେଷକ ୱାଲଟର ଜେ. ଫର୍ଣ୍ଣାଣ୍ଡେଜଙ୍କ ଆକଳନ ଅନୁସାରେ ୧୯୫୧ରୁ ୧୯୯୦ ମଧ୍ୟରେ ସାରା ଦେଶରେ ପ୍ରାୟ ୨.୧୩ କୋଟି ଲୋକ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲେ ବା ଜୀବିକା ହରାଇଥିଲେ । ନଦୀବନ୍ଧ ଓ ଖଣି ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକରେ ବିସ୍ଥାପିତ ଓ ପ୍ରଭାବିତଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ଆଦିବାସୀ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଅଭୟାରଣ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ହୋଇଥିବା ବିସ୍ଥାପନର ୯୦ ପ୍ରତିଶତ ଥିଲେ ଆଦିବାସୀ । ସେହିପରି ବିସ୍ଥାପିତ ଦଳିତଙ୍କ ହାର ଥିଲା ୨୦ ପ୍ରତିଶତ । ତେବେ ୧୯୯୧ରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉଦାରୀକରଣ ପରେ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ ହେଲା, ଯଦ୍ଦ୍ୱାରା ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ପ୍ରାୟ ୫ କୋଟିରେ ପହଞ୍ଚିସାରିଲାଣି । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏବେ ବି ଏକ କୋଟିରୁ ଅଧିକ ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କର ସମୁଚିତ ପୁନର୍ବାସ ହୋଇପାରିନାହିଁ । ଆଗାମୀ ଦିନରେ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକ ନିଜ ଭିଟାମାଟି ଛାଡ଼ିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେବେ ଓ ଏହି କାରଣରୁ ବିସ୍ଥାପନ ସମସ୍ୟା ଅଧିକ ଜଟିଳ ହେବାର ଆଶଙ୍କା ଦେଖାଦେବ ।
ଆଦିବାସୀ ଅଧ୍ୟୁଷିତ ଓଡ଼ିଶାରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ହୀରାକୁଦ ନଦୀବନ୍ଧଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଏ ଯାଏଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକଳ୍ପ ଲାଗି ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବାରମ୍ୱାର ବିସ୍ଥାପନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ଗଚ୍ଛିତ ପ୍ରଚୁର ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ, ଜଙ୍ଗଲ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଦେଶ ଓ ବିଦେଶର ପୁଞ୍ଜିପତିମାନଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିଆସିଛି । ଫଳରେ ଖଣି ଓ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ପାଇଁ ପୁଞ୍ଜିପତିମାନେ ଆଗେଇ ଆସୁଥିବା ବେଳେ ନଦୀବନ୍ଧ, ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଲାଗି ସରକାରୀ ଭାବେ ବିପୁଳ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୁକ୍ତଗ ହୋଇଛି । ଏହି ସବୁ କାରଣରୁ ବିସ୍ଥାପନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଚାଲିଛି । ହୀରାକୁଦ ନଦୀବନ୍ଧ ପରିଯୋଜନାରେ ୨୨୧୪୪ ପରିବାର ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମାତ୍ର ୪୭୪୪ ପରିବାରକୁ ଥଇଥାନ କରାଯାଇପାରିଛି । ସେହିପରି ବାଲିମେଳା, ଅପର କୋଲାବ, ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ, ଶାଳନ୍ଦୀ, ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା, ରେଙ୍ଗାଲି ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ନଦୀବନ୍ଧ ପରିଯୋଜନାରେ ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶଙ୍କର ଥଇଥାନ ଆଜି ସୁଦ୍ଧା ସନ୍ତୋଷଜନକ ଭାବେ ହୋଇପାରିନଥିବାର ଅଭିଯୋଗ ହୁଏ । ରାଉରକେଲା ଇସ୍ପାତ କାରଖାନାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବିଭିନ୍ନ ଶିଳ୍ପ ଲାଗି ଲୋକମାନେ ନିୟମିତ ଅନ୍ତରାଳରେ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଚାଲିଛନ୍ତି । କୋରାପୁଟ ଓ ହୀରାକୁଦରେ ଅନେକ ଲୋକ ତ ଏକାଧିକ ଥର ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ରହିଛି । ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଅନୁସାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୯୫୦ରୁ ୧୯୯୩ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପରିଯୋଜନାରେ ୧୪୪୬ଟି ଗ୍ରାମର ୮୧୧୭୬ ପରିବାର ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇବାର ଜଣାପଡ଼େ । ଇତିମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ହୋଇସାରିଲାଣି; ଅଥଚ ତା’ର ସଠିକ ହିସାବ କେଉଁଠି ହେଲେ ନାହିଁ । ଜୀବନଜୀବିକା ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଆଦିବାସୀମାନେ, ବିସ୍ଥାପନ ଯୋଗୁଁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି; ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ମହିଳାମାନଙ୍କର, ଜୀବିକା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ବିପର୍ୟ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଥିବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।
ନିକଟରେ ‘ଲୋକଶକ୍ତି ଅଭିଯାନ’ ସଂଗଠନ ତରଫରୁ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଜନଶୁଣାଣି ମାଧ୍ୟମରେ ବିସ୍ଥାପିତମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟାକୁ ଲିପିବଦ୍ଧ କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ରିପୋର୍ଟଟି ଉନ୍ମୋଚିତ ହୋଇଛି । ରିପୋର୍ଟରେ ଏକ ନୂତନ ଜାତୀୟ ବିସ୍ଥାପନ ନୀତିର ପ୍ରଣୟନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । ସେଥିରେ ‘ଜାତୀୟ ମହିଳା କମିସନ’, ‘ଜାତୀୟ ମାନବାଧିକାର କମିସନ’ ଢାଞ୍ଚାରେ ଏକ ‘ଜାତୀୟ ବିସ୍ଥାପିତ ଅଧିକାର କମିସନ’ ଗଠନ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିଆଯାଇଛି, ଯାହାର ରାଜ୍ୟସ୍ତରୀୟ କମିସନ ବି ଗଠିତ ହେବ । କମିସନଙ୍କ ନିକଟରେ ବିସ୍ଥାପନ ଓ ପୁନର୍ବାସ ସଂକ୍ରାନ୍ତ ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ରହିବ । ବିସ୍ଥାପନ ପୂର୍ବରୁ ଲୋକମାନେ ପୁଲିସ ଓ କମ୍ପାନୀର ଦଲାଲ ଓ ଗୁଣ୍ଡାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅକଥନୀୟ ଦମନର ଶିକାର ହେଉଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ବିସ୍ଥାପିତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବାସଗୃହ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୁବିଧା ସୁନିଶ୍ଚିତ ନ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ପଶୁସଦୃଶ ବଳପୂର୍ବକ ବିସ୍ଥାପିତ କରାଯାଉଥିବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ବିରଳ ନୁହେଁ । ବିସ୍ଥାପନ ପରେ ମଧ୍ୟ ଉଚିତ କ୍ଷତିପୂରଣ ଓ ନ୍ୟାୟ ପାଇବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ କାର୍ୟ୍ୟାଳୟରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ନ୍ୟାୟାଳୟ ପର୍ୟ୍ୟନ୍ତ ଦୌଡ଼ିବାକୁ ହୋଇଥାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ସେମାନେ ଖର୍ଚ୍ଚାନ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ସିନା, ସେମାନଙ୍କ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର ଅନ୍ତ ଘଟି ନଥାଏ । ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ ଅଭିଯୋଗ ଶୁଣାଣି କରି ସେମାନଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଲାଗି କମିସନକୁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇପାରିବ । ବିସ୍ଥାପନ ସମସ୍ୟାକୁ ଲାଘବ କରିବା ପାଇଁ ‘ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଆଇନ, ୧୯୫୬’, ‘ଜଙ୍ଗଲ ଅଧିକାର ଆଇନ, ୨୦୦୬’, ‘ନ୍ୟାୟୋଚିତ କ୍ଷତିପୂରଣ ଅଧିକାର ଓ ଭୂ-ଅର୍ଜନ, ପୁନର୍ବାସନ ଓ ଥଇଥାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଆଇନ, ୨୦୧୩’ ଭଳି ଆଇନର ପ୍ରାବଧାନଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି କି ନାହିଁ, ତାହା କମିସନ ନିରୀକ୍ଷଣ କରିପାରିବେ ।
୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବିନୋବା ଭାବେଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଭୂଦାନ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଅନେକ ଜମିଦାର ଓ ବିତ୍ତଶାଳୀ ଲୋକ ଭାଗ ନେଇ ସେମାନଙ୍କ ଜମି ଦାନ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଗରିବ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ‘ସର୍ବଜନ ହିତ’ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କ ଏହି ବଦାନ୍ୟତା ଉଚ୍ଚ ପ୍ରଶଂସିତ ହୋଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ‘ପବ୍ଲିକ୍ ଗୁଡ୍’ ବା ‘ସର୍ବଜନ ହିତାୟ’କୁ ଦ୍ୱାହି ଦେଇ ଦେଶ ନିର୍ମାଣ ଲାଗି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଗରିବ ଲୋକଙ୍କୁ ଭିଟାମାଟି ସମେତ ସର୍ବସ୍ୱ ହରାଇ ନିଃସ୍ୱ ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଗଲା । କିନ୍ତୁ, ସେମାନଙ୍କ ତ୍ୟାଗକୁ ସ୍ୱୀକାର କରି ସେମାନଙ୍କ ଲାଗି ସମୁଚିତ ପୁନର୍ବାସର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା ନାହିଁ କି ଏ ଯାବତ୍ କରାଯାଉନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କ ତ୍ୟାଗ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ଜଣାଇବା ତ ଦୂରର କଥା ସେମାନେ ମଲେଣି କି ହଜିଲେଣି ସେ ନେଇ ସର୍ବନିମ୍ନ ଖୋଜଖବର ରଖିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟ ଅନୁଭୂତ ନ ହେବା ବାସ୍ତବିକ ଦୁଃଖର ବିଷୟ । ଦେଶର ସୀମା ସୁରକ୍ଷା କରୁଥିବା ସୈନିକଟିଏର ନିଧନ ହେଲେ ତାର ବଳିଦାନକୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇ ତାକୁ ‘ସହିଦ’ର ଆଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ସ୍ପଷ୍ଟ ମତ, ସେହିପରି ଦେଶ ନିର୍ମାଣ ଲାଗି ବିସ୍ଥାପିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ତ୍ୟାଗକୁ ସ୍ୱୀକାର ପୂର୍ବକ ସେମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନିତ କରିବାର ପରମ୍ପରାଟିଏ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସେମାନଙ୍କୁ ‘ତ୍ୟାଗୀ’ ଆଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କରିବା କଥା ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରକଳ୍ପରେ ବିସ୍ଥାପିତ ଲୋକଙ୍କ ନାମ ସମ୍ୱଳିତ ଏକ ଫଳକ ପ୍ରକଳ୍ପ ନିକଟରେ ଲଗାଯାଇ ସେମାନଙ୍କ ତ୍ୟାଗକୁ ସ୍ୱୀକାର ପୂର୍ବକ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରକଳ୍ପ ଦ୍ୱାରା ବିସ୍ଥାପିତ ଓ ପ୍ରଭାବିତ ଲୋକଙ୍କ ପରିବାରର ଅନ୍ତତଃ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କଥା କୁହାଯାଉଥିଲେ ବି ଆବଶ୍ୟକ ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ଦକ୍ଷତା ଅଭାବରୁ ସେମାନେ ନିଯୁକ୍ତି ଲାଭରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେଉଛନ୍ତି ବା ସର୍ବନିମ୍ନ ପାହ୍ୟାର ଚାକିରି ପାଉଛନ୍ତି । ଫଳରେ ସଂଖ୍ୟାଧିକ ବିସ୍ଥାପିତ ଓ ପ୍ରଭାବିତ ପରିବାରଙ୍କୁ ପ୍ରକଳ୍ପଜନିତ ସେଭଳି କୌଣସି ଆର୍ଥିକ ଲାଭ ମିଳିନଥାଏ । ତେଣୁ ବିସ୍ଥାପିତମାନଙ୍କୁ କେବଳ ଚାକିରି ନୁହେଁ, ବରଂ ସେମାନଙ୍କୁ ବିକାଶରେ ଅଂଶୀଦାର କରିବା ଲାଗି ପ୍ରକଳ୍ପର ଅଂଶଧାରକ (ସେୟାର ହୋଲଡର) କରାଯିବା ଉଚିତ, ଯଦ୍ଦ୍ୱାରା ସେମାନେ ନିୟମିତ ଭାବେ ଲାଭାଂଶ ପାଇପାରିବେ । ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବିଲଡରମାନେ ଉଚ୍ଚ ଅଟ୍ଟାଳିକା ନିର୍ମାଣ ଲାଗି ଜମିମାଲିକଙ୍କଠାରୁ ଜମି ନେଇ ସେମାନଙ୍କୁ ସେହି ପ୍ରକଳ୍ପରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟକ ଫ୍ଲାଟ ଦେବାର ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳନରେ ଥିଲା ବେଳେ ପ୍ରକଳ୍ପର ଅଂଶଧାରକ କରିବା ଭଳି ଅନୁରୂପ ପ୍ରଥାଟିଏ ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ ଲାଗି ପ୍ରଚଳନ କରିବାରେ ଅସୁବିଧା କେଉଁଠି ? ସେହିପରି ଭିତ୍ତିଭୂମି ବିକାଶ ଲାଗି ହେଉଥିବା ବିସ୍ଥାପନରେ ଭିତ୍ତିଭୂମି ନିର୍ମାଣ ପରେ ମିଳୁଥିବା ଆର୍ଥିକ ଲାଭର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶ ବିସ୍ଥାପିତ ପରିବାରଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯାହା ପ୍ରକଳ୍ପ ରିପୋର୍ଟର ଅଂଶବିଶେଷ ହେବା ଉଚିତ । ଯେମିତି ଅଧିଗୃହୀତ ଜମିରେ ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣ ହୋଇ ଟୋଲ ଆଦାୟ ହେଉଥିଲେ ଅନ୍ତତଃ ବିସ୍ଥାପିତମାନଙ୍କର ଜୀବନଜୀବିକାର ସଠିକ ପୁନର୍ବାସନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନଙ୍କୁ ଆଦାୟ ହେଉଥିବା ରାଶିର କିଛି ଅଂଶ ପ୍ରଦାନ କରିବା କଥା ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ରାଜ୍ୟକୁ ବିଜୁଳି ଆଲୁଅରେ ଆଲୋକିତ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ହୀରାକୁଦ ନଦୀବନ୍ଧର ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ନିଜ ପରିବାରର ଭବିଷ୍ୟତକୁ ଅନ୍ଧକାରର ଗର୍ତ୍ତ ଭିତରକୁ ଠେଲି ଦେଇଥିବା ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ କଥା ସମାଜ ଓ ପ୍ରଶାସନ ପୂରାପୂରି ଭୁଲିଯାଇଛନ୍ତି । ଏହା ସେମାନଙ୍କ ବଳିଦାନ ପ୍ରତି କୃତଘ୍ନତା ଭିନ୍ନ ଆଉ କିଛି ନୁହେଁ । ମୂଳ କଥା ହେଲା, ବିକାଶ ଆଳରେ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ବିସ୍ଥାପନ ଓ ସେଥିରେ ବିସ୍ଥାପିତ ଓ ପ୍ରଭାବିତ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ଜୀବନଜୀବିକାର ପ୍ରଶ୍ନ ପ୍ରତି ପ୍ରଶାସନ ସଜାଗ ରହି ଆବଶ୍ୟକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଯେତିକି ଜରୁରୀ, ପ୍ରଭାବିତ ହେଉନଥିବା ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ସମସ୍ୟା ପ୍ରତି ଉଦାସୀନ ନରହି ସହୃଦୟତା ପ୍ରଦର୍ଶନ ପୂର୍ବକ ସକାରାତ୍ମକ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ମଧ୍ୟ ସେତିକି ଜରୁରୀ । ଆଜିକାଲି ସମାବେଶୀ ବିକାଶ କଥା ବହୁତ କୁହାଯାଉଛି, ଯେଉଁ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବିସ୍ଥାପିତମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ ପ୍ରାଥମିକତା ପାଇବା ଆବଶ୍ୟକ ।
Published in Sambad on Decemeber 01, 2023
Comments
Post a Comment